کمانچه یکی از سازهای کلیدی و مهم موسیقی ملی ایران محسوب می شود که از دوره صفویه و قاجار بصورت جدی وارد موسیقی ایران زمین شده است. بعضی از محققان این ساز را با ساز رباب از یک خانواده می دانستند و معتقدند که در قرن ۱۰ و یا ۱۱ میلادی رباب سازی بوده که کمانه (آرشه) نداشته است و با مضراب نواخته می شده است. عده ای نیز بر این عقیده اند که رباب پس از ورود به ایران تغییر شکل داد و کمانه به آن افزوده شد و چون تارهایش با کمانی کوچک به صدا در می آمد ،نام کمانچه به خود گرفت.
این ساز در بغداد به نام جوزه ،در تایلند ساو-سام-سانی و در هند به نام کمیچه شناخته می شود.کمانچه در آذربایجان ،ایران ،شوروی ،گرجستان و ارمنستان نیز با همین نام شناخته می شود.
کمانچه سازی است از آلات موسیقی رشته ای مقید که با آرشه نواخته می شود.
دارای کاسه ای کروی شکل است وبه دو گونه ساخته می شود . ۱. ترکه ای ۲. یک تکه. نوع دیگری از این ساز که در منطقه زاگرس و استان لرستان نواخته می شود گونه ای از کمانچه است که پشت کاسه باز و شیپوری شکل می باشد که برجسته ترین نوازندگان این نوع کمانچه در منطقه زاگرس و لرستان می باشند .
این ساز علاوه بر شکم ،دسته و سر ،در انتهای تهتانی ساز پایه ای نیز دارد که روی زمین و یا در صورت تیز نبودن بر روی ران نوازنده قرار می گیرد. بدنه ساز با استخوان و مروارید تزیین می شود. شکم ساز کروی و میان تهی است که مقطع بسیار کوچکی از آن به جلوی دهانه اختصاص یافته و روی دهانه پوست (از جنس پوست شکم گاو و یا پوست ماهی) کشیده شده و بر روی پوست خرکی تقریبا شبیه به خرک تار و نه کاملا عمود بر سیم ها قرار گرفته است.دسته ساز در واقع جعبه ای تو پر و به طور نامحسوس به شکل مخروط وارونه خراطی شده است که از داخل ساز گذشته و در انتها به شکل پایه در می آید. انتهای بالایی این لوله مجوف شده و در طرف جلو شکاف دارد که نقش جعبه گوشیها را می یابد .دسته فاقد دستان است.یک قبه در بالای جعبه قرار گرفته است که طول ساز از سر پایه تا سر قبه ۸۰ سانتی متر است.
کمانچه امروزی دارای چهار سیم است (در بعضی نقاط ،این ساز دو یا سه یا چهار سیم دارد).معمول ترین کوک این است که سیم های اول و دوم نسبت به هم فاصله “چهارم” (یا “پنجم”) داشته ،سیم سوم یک اکتاو بم تر از سیم اول و سیم چهارم یک اکتاو بم تر از سیم دوم باشد.بدیهیست کوک این ساز در دستگاه های مختلف موسیقی ایران تفاوت می کند.

http://piccolo-ac.com